Kayıt dışı ve kaçağın ekonomiye faturası 250 milyar dolar
Vergi kaybına neden olarak toplumun geleceğinden çalan yasa dışı ticaretin etkileri Ticaret Bakanı Prof. Dr. Ömer Bolat’ın katıldığı konferansta ele alındı. ATO’da gerçekleşen toplantıdaki panelde, toplam yaklaşık 1 trilyon dolarlık ekonominin yüzde 25’inin kayıt dışı olduğu, bunun 250 milyar dolara karşılık geldiği tahminine yer verilirken, konferansta yasa dışı ticaretle mücadelede kararlılık vurgulandı.
Kapsamı itibarıyla küresel bir sorun olan yasa dışı ticaret, haksız rekabet ortamı yaratarak yasal ekonomik faaliyetler üzerinde daraltıcı etki oluşturmanın yanı sıra önemli ölçüde vergi kaybına neden olarak ülkenin geleceğinden çalıyor. Öte yandan kayıt dışılık, aynı zamanda yolsuzluk, kara para aklama, suç örgütlerinin finansmanına katkı gibi etkileriyle topluma da zarar veriyor. Yasa dışı ticaretin kayıt dışı ekonominin en önemli bileşenlerinden biri olduğunun altı çizildiği toplantıda, yaklaşık 1 trilyon dolar olan Türkiye’nin Gayrisafi Yurt İçi Hasıla’sının yüzde 25’inin kayıt dışı olduğunun tahmin edildiği ifade edildi.
Ekonomiye etkisi bakımından vahim sonuçlara yol açan yasa dışı ticarete ilişkin olarak, Ticaret Bakanı Prof. Dr. Ömer Bolat’ın katılımıyla Ankara Ticaret Odası’nda (ATO) 22 Aralık 2023 tarihinde gerçekleşen Yasa Dışı Ticaretle Mücadele başlıklı konferansta, yasa dışı ticaretin ülke ekonomisine faturası ve mücadele yöntemleri ele alındı. Ticaret Bakanlığı Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü ve Hazine ve Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yapılan sunumlara yer verilen konferansın açılış konuşmasını Konferansta ATO Yönetim Kurulu Başkanı Gürsel Baran yaptı.
Ticaret Bakanı Bolat: “Kaçak eşya yakalamasında yüzde 94 artış elde ettik”
Konferansın açılışında konuşan Ticaret Bakanı Prof. Dr. Ömer Bolat, Türkiye’nin mali çıkarlarını tehlikeye düşüren, kamu güvenliği ve sağlığına, çevreye veya tüketicilere yönelik tehdit oluşturan her türlü risk unsuruna karşı modern risk analizi tekniklerini kullandıklarını ifade etti. Birleşmiş Milletler verilerine göre küresel düzeyde ticaret yoluyla aklanan para miktarının küresel ticaretin yaklaşık yüzde 2,5’ine tekabül ettiğinin, yani yaklaşık 1 trilyon dolar olduğunun altını çizen Bakan Bolat, yılın ilk 11 ayında 21,9 milyar TL değerinde kaçak eşya yakalandığını vurguladı.
Ticaret Bakanı Bolat sözlerini şöyle sürdürdü: “Gümrük kapılarımız başta olmak üzere bütün ülke sathında, kaçakçılıkla mücadele için ulusal ve uluslararası alanda yürüttüğümüz çalışmaları kararlılıkla devam ettiriyoruz. Bakanlığımızın teknik ve beşerî kapasitesine yönelik yaptığımız yatırımlar neticesinde, 2023 yılı ilk 11 ayında kaçak eşya yakalamasında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 94 artış sağlandı.”
Ticaret Bakanlığı’nın Savunma Sanayii Başkanlığı ile ortak başlattığı MİLTAR Projesi ile, ilk yerli x-ray araç ve konteyner tarama sisteminin üretilerek 2022 yılında faaliyete alındığını söyleyen Ticaret Bakanı Bolat, bakanlığın teknolojik alandaki geliştirmelerine değinerek, “Risk analizleri çalışmaları kapsamında veri madenciliği sayesinde, gümrük ve dış ticaret alanlarındaki yüksek ölçekli veriyi, yapay zekâ algoritmaları ve ileri analitik modellemeler ile analiz ederek daha riskli alanlara yoğunlaşıyor ve kaçakçılık eylemine karışması muhtemel unsurları gerçek zamanlı olarak skorluyoruz. İthalat ve ihracat işlemleri ile transit taşımaların yanı sıra, e-ticaret faaliyetlerini de yakından takip ediyor, e-ticaret hacmindeki artışa paralel olarak teknolojik altyapımızı geliştiriyoruz” dedi.
Hayali ihracatın tespitine yönelik yapılan çalışmalarla, yüksek miktarlarda KDV iadesi alarak devleti zarara uğratanlara karşı mücadelenin kararlılıkla sürdürüldüğünün altını çizen Bakan Bolat, “2023 yılı ocak ayından bu yana, 2,8 Milyar TL ek tahakkuk ve ceza kararı düzenlenerek devletimizin gelir kaybının önüne geçilmiştir” ifadelerini kullandı.
Bakan Bolat, 2023’te kaçakçılıkla mücadele kapsamında yürütülen operasyonlar neticesinde; 1.375 ton akaryakıt, 4 milyon 743 bin adet elektronik eşya, 1 milyon 130 bin paket sigara, 389 milyon adet makaron, 46 milyon 953 bin adet sigara kâğıdı ve filtresi, 1 milyon 165 bin adet elektronik sigara ve aksamı, 4 bin 692 ton gıda ve 3 bin 924 adet tarihi eser ele geçirildiğini açıkladı.
Gürsel Baran “Kayıt dışı ticaretle mücadeleye gümrük müdürlükleri modernizasyonuyla destek olduk”
Konferansa ev sahipliği yapan ATO Yönetim Kurulu Başkanı Gürsel Baran ise konuşmasında küresel ekonominin karanlık yüzü denilen yasa dışı ticaretin, ekonomik faaliyetler üzerinde daraltıcı bir etki oluşturup, vergi gelirlerinde kayıplara yol açarak büyümeye zarar verdiğini söyledi.
Yasa dışı ticaretin, faaliyetlerini yasal zeminde sürdüren şirketler ve ticaret erbabını haksız rekabetle karşı karşıya bırakarak, ekonomik ve siyasi istikrarı tehdit ettiğini ifade eden Baran şunları söyledi: “Yasa dışı Ticaretle Mücadele İçin Uluslararası İttifak (TRACIT) tarafından geçen yıl kasım ayında yayımlanan ‘Global Yasa dışı Ticaret Ortamı Endeksi’ne göre, global ortalamanın üzerinde bulunan Türkiye, Gümrük Kontrol Bölgesi alanında yüksek performans sergileyerek 84 ülke arasında 14’üncü sırada yer aldı. Bu başarıda Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği öncülüğünde kurulan Ankara Ticaret Odası olarak ortağı bulunduğumuz Gümrük ve Turizm İşletmeleri Şirketi’nin payı söz konusu. Bu şirket, Yap-İşlet-Devret modeliyle kara sınır kapılarımızı hiçbir maddi yük oluşturmadan baştan yenileme görevini üstlendi. Bugüne kadar Kapıkule, Sarp, Hamzabeyli, Cilvegözü, Habur, Dilucu, Çıldır-Aktaş, Esendere ve Kapıköy Sınır Kapıları ile Muratbey ve Nusaybin Gümrük Müdürlükleri modernize edildi.”
ATO Başkanı Baran, Türkiye’nin kayıt dışı ekonomiyle mücadele konusundaki kararlılığını Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Eylem Planı ile ortaya koyduğunu, bu mücadelenin başarılı olması için toplumsal farkındalığın sağlanması, veri paylaşımının geliştirilmesi, hukuki ve idari önlemlerin alınması ve en önemlisi de denetim kapasitesinin artırılması gerektiğini ifade etti.
Kaçakçılığın önlenmesine yönelik teknolojik altyapıya yatırım sürüyor
Ticaret Bakanlığı Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü Daire Başkanı Seda Gündüz tarafından konferansta yapılan sunumda, 154 gümrük kapısında alınan önlemler, yakalanan kaçan ürünlere ilişkin rakamlar ve yapılan yatırımlar açıklandı. Buna göre, Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü son bir yılda teknolojik alt yapısını geliştirmek için yatırımlara devam etti. Son üç yılda kaçak akaryakıt yakalaması 300 milyon TL’yi aştı. 2023 yılının ilk 11 ayında 1 milyonda adetten fazla elektronik sigara, 515 ton sarmalık tütün ve 330 milyon adet makaron ele geçirildi. Aynı dönemde 57 binden fazla kaçak cep telefonu yakalandı.
Bandrollü Ürün İzleme Sistemi (BÜİS) ile bir yılda 19,5 milyon ürün denetlendi
Hazine ve Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Grup Başkanı Nazım Kankılıç tarafından gerçekleştirilen sunumda ise, kaçak alkollü içkiler ve sigaraya karşı alınan yenilikçi önlemler tanıtıldı. Kankılıç, 2007 yılından bu yana bandrollü ürün izleme sisteminin (BÜİS), tütün mamulleri ve alkollü içkilerin takibini ve vergi güvenliğini sağladığının altını çizdi. 2022 yılında 19,5 milyondan fazla ürünün denetlendiğini söyledi. Akaryakıtta kayıp kaçağın azaltılması için, gerçekleştirdikleri teminat uygulamaları ve saha denetimlerinin yanı sıra, cezai müeyyidelerin artırılmasına değinen Kankılıç, yaklaşık 1,4 milyar TL özel usulsüzlük cezası kesildiğini açıkladı.
Yasa dışı ticaret farklı sektörler merceğinden ele alındı
“Yasa Dışı Ticaretin Etkileri ve Çözüm Yolları” başlıklı panelde, Nasıl Bir Ekonomi Gazetesi Yönetim Kurulu Başkanı Hakan Güldağ moderatörlüğünde, Petrol Ürünleri İşverenler Sendikası (PÜİS) Genel Başkanı İmran Okumuş, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Öğretim Görevlisi Doç. Dr. Hakan A. Yavuz, BDO Türkiye Ortağı Emrah Akın ve Hacettepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Muhittin Acar, farklı sektörler özelinde yasa dışı ticareti mercek altına aldı.
Tütün ürünlerinde kaçağın faturası 80 milyar TL
BDO Türkiye Ortağı Emrah Akın ise alkol ve tütün mamullerinin bütçe içerisindeki payı nedeniyle kayıt dışı ekonomideki yerinin dikkat çekici olduğunu söyledi. Emrah Akın, BDO Türkiye tarafından hazırlanan Vergisel Perspektiften Tütün Ürünleri ve Alkollü İçecekler Piyasasında Kayıt Dışılık raporuna göre geleneksel tütün ürünlerinde kaçak tüketimin toplam tüketim içindeki payının arttığını ve yasa dışı tüketime bağlı olarak devletin yıllık vergi kaybının 80 milyar TL olarak tahmin edildiğini ve bu rakamın 2023 yılı toplam ÖTV geliri hedefinin yaklaşık yüzde 15,5’ine karşılık geldiğini söyledi. Akın, “Sigara vergi yapısının özellikle enflasyonist dönemlerde fiyatlara katlanarak yansıması hem enflasyon hem de yasa dışı ticareti tetikliyor. Yeni nesil tütün ürünleri için yapılan saha araştırması, bu ürünlerde ortaya çıkan vergi kaybının 20 milyar TL civarında olduğunu gösteriyor” ifadelerini kullandı. Akın, yaklaşık 1 trilyon dolar olan Türkiye’nin Gayrisafi Yurt İçi Hasıla’sının yüzde 25’inin kayıt dışı olduğunun tahmin edildiğini dile getirdi.
İmran Okumuş: “Akaryakıtta KDV’nin ÖTV’ye eklenmesi kaçağı bitirir”
Petrol Ürünleri İşverenler Sendikası (PÜİS) Genel Başkanı İmran Okumuş, Türkiye’de 17 kurumun akaryakıtla mücadele konusunda faaliyet gösterdiğini, kamu tarafından alınan önlemler neticesinde akaryakıt sektöründe fiziki kaçakçılığın mümkün olmadığını söyledi. Okumuş, “Fiziki kaçakçılık bitse de vergi kaçakçılığı devam ediyor. Vergi kaçakçılığı ile KDV hazineye değil, kaçakçıların cebine gidiyor. Vergi kaçakçılığını istasyonlarda aramak yanlış, bayiler dağıtıcı dışında hiçbir yerden alım yapamaz. Vergi kaçakçılığı istasyonda değil, dış satışlarda gerçekleşiyor” açıklamasını yaptı. Okumuş, fatura ticaretinin önlenmesinin kayıt dışının bitirilmesinin en etkili yolu olduğunu, tek yöntemin de akaryakıt ürünlerinden alının KDV’nin ÖTV’ye eklenmesi olduğunun altını çizdi.
Muhittin Acar: “Yasa dışı ticaretle mücadele siyasi bir meseledir”
Son olarak Hacettepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Muhittin Acar, “Yasa dışı ticaretle mücadele polisiye veya profesyonel bir mesele olmanın ötesinde siyasi bir meseledir; zira arkasında kim nereden zengin oluyor ve buna kim karar veriyor, bunu çözmeden yasa dışı ticaretle mücadele mümkün değildir. Kimden vergi alınacağı da siyasi bir tercihtir. Pratik düzlemde ise kararlılık, kapasite ve koordinasyon yasa dışı ticaretin engellenmesi zaruri” açıklamasını yaptı.
Hakan Yavuz: “Kolluk ve gümrük ekipleri özel eğitimden geçmeli”
Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Öğretim Görevlisi Doç. Dr. Hakan A. Yavuz ise yasa dışı ticaretin hukuki boyutuna değinerek, kaçakçılıkla mücadele kanunu çerçevesinde görev yapan gümrük memurları ve kolluk güçlerinin dahil olduğu kamu görevlilerinin, konunun oldukça teknik olması itibarıyla özel eğitimden geçmesi gerektiğini ifade etti. Doç. Dr. Yavuz, “Bu kanunun uygulanmasının yargıtay kriterlerine uygun olması gerekli” uyarısını yaptı.